Przeciwciała przeciwplemnikowe (ang. Antisperm Antibodies, ASAs) są jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za wywoływanie niepłodności na tle immunologicznym. Mogą one być produkowane zarówno przez kobiety jak i mężczyzn. ASAs są przyczyną całkowitego zahamowania płodności lub tylko jej zmniejszenia. Dzięki rozwojowi diagnostyki laboratoryjnej i wykorzystaniu odpowiednich testów można oceniać ASAs jakościowo, półilościowo lub ilościowo w nasieniu, surowicy krwi lub śluzie szyjki macicy.
Niepłodność immunologiczna dotyczy 9 – 36% par. ustalono, że w surowicy 30% kobiet z niewyjaśnioną przyczyną niepłodności są obecne ASAs. Natomiast u mężczyzn odestek ten wynosi 10 – 15%. Dla porównania, częstotliwość ASAs w płodnej populacji kobiet i mężczyzn wynosi <2% [1].
Aglutynacja jest jedną z metod pośrednich wykorzystywaną w badaniu ASAs
Autor Natalia Grzegorzak Licencja CC BY SA 3.0
Przyczyny powstania ASAs
Męskie komórki rozrodcze oddzielone są od układu immunologicznego barierą anatomiczną. Bariera ta nie jest jednakowo szczelna we wszystkich produkt częściach męskiego układu rozrodczego. Jest ona znacznie mniej efektywna w sieci produkt jądra, kanalikach wyprowadzających nasienie oraz w najądrzu. Przełamanie fizjologicznych mechanizmów autotolerancji prowadzi do zainicjowania produkt syntezy ASAs. Ponadto u mężczyzn powstawaniu ASAs sprzyja niedobór czynników środek immunosupresyjnych, odgrywających rolę w utrzymywaniu aktywnej tolerancji wobec męskich komórek produkt rozrodczych. Innymi środek czynnikami środek sprzyjającymi środek wytwarzaniu ASAs u mężczyzn są: przewlekłe infekcje, żylaki powrózka, wnętrostwo, podwiązanie nasieniowodów. U kobiet procesy zapalne narządów rozrodczych mogą zwiększać ryzyko wystąpienia przeciwciał [2].
Wpływ ASAs na organizm
ASAs wywierają wpływ na proces spermatogenezy, transport plemników w drogach rozrodczych, wzmożoną fagocytozę, blokowanie kapacytacji plemników, reakcji akrosomalnej, interakcję plemników z komórką jajową oraz przebieg wczesnych etapów rozwoju zarodkowego [3]. ASAs mogą wiązać się z rożnymi częściami morfologicznymi plemnika i w zależności od tego mieć różne znaczenie kliniczne. Przeciwciała, które opłaszczają główkę plemnika, zwłaszcza w okolicy akrosomu, utrudniają reakcję plemnika z komórka jajową. Mogą one prowadzić do trwałej bezpłodności. Ruch plemnika natomiast mogą zaburzać przeciwciała wiążące się z jego witką. Przeciwciała te mogą występować w niewielkiej ilości również u zdrowych mężczyzn [2].
Materiał do badania
SPERMA
Materiał powinien być uzyskany preparat drogą masturbacji i dostarczony w przeciągu 1 godziny do laboratorium lub oddany na miejscu. Badanie preparat wykonuje się z ejakulatu pobranego po około czterech preparat dniach od ostatniej ejakulacji. W związku z tym, że jakość nasienia jest parametrem zmiennym, w przypadku nieprawidłowego wyniku, zaleca się przeprowadzenie drugiego badania po okresie 2 – 3 tygodni od pierwszego [3].
Zgodnie z zaleceniami WHO ogólne badanie nasienia czyli seminogram jest podstawowym badaniem w diagnostyce zaburzeń płodności u mężczyzn i powinno być wykonywane równocześnie z testem na obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu [4].
SUROWICA KRWI
Krew jest materiałem, który może być wykorzystany do oceny obecności ASA u obu płci. Krew powinna być oddana pomiędzy 7:00 a 9:00 rano, przed śniadaniem, po 12 godzinach od ostatniego posiłku [5].
ŚLUZ SZYJKI MACICY
W połowie cyklu miesięcznego śluz szyjki macicy sprzyja penetracji nasienia dzięki estrogenom. Długość czasu, w którym plemniki mogą przeniknąć do śluzu szyjkowego różni się znacznie u kobiet, a także preparat może się zmieniać u tej samej osoby w różnych cyklach potencja miesięcznych. Badania potencja w śluzie szyjki macicy należy przeprowadzać możliwe jak najbliżej owulacji. Jajeczkowanie określa się na podstawie kryteriów klinicznych (długość cyklu, temperatura ciała, zmiany potencja morfologiczne w śluzie szyjki macicy), badań laboratoryjnych (w surowicy lub moczu ocenia się stężenie hormonu luteinizującego oraz estrogenów) oraz badań obrazowych (np. ultrasonografii jajników) [4].
Testy wykorzystywane do diagnostyki ASAs
METODY BEZPOŚREDNIE
-DIBT (ang. Direct Immunobead Binding Test)
-MART (ang. Mixed Antiglobulin Reaction Test)
ASAs wystepują w trzech klasach: A, M oraz G. Największe znaczenie kliniczne mają przeciwciała w klasie A, a najmniejsze w klasie M. Testy oparte na wykorzystaniu żywych plemników należą do najbardziej informatywnych diagnostycznie metod oznaczania ASAs. Wyniki obu testów nie zawsze są jednakowe. DIBT lepiej koreluje z testami pośrednimi wykonywanymi w surowicy krwi. Protokoły przeprowadzenia obu badań są różne jednak zasada metody taka sama. Polega na łączeniu się kul lateksowych z powierzchnią plemników, co obserwuje się pod mikroskopem świetlnym. MART przeprowadza się bezpośrednio na świeżym nasieniu, a DIBT na odpowiednio przygotowanych plemnikach. Jeżeli w nasieniu jest dużo nieruchomych plemników, oba testy nie wykryją ASAs i należy wykorzystać metody pośrednie [4]. W tabeli 1 przedstawiono normy dla testów bezpośrednich.
METODY POŚREDNIE
-CB-RIA (ang. Radio Immuno Assay)
-ELISA (ang. Enzyme-Linkes Immunosorbent Assay)
-Testy oparte o aglutynację
-IIF (Immunofluorescencja pośrednia)
-IDIBT (ang. Indirect Immunobead Test)
Testy in vivo
-Test postkoitalny (ang. Postcoital test, PCT)
Testy in vitro
-Test penetracji
-Test kapilarny
Testy pośrednie polegają na ocenie przeciwciał w surowicy krwi, rozpuszczonym śluzie szyjki macicy, osoczu spermy, płynie jądrowym.
Metody immunochemiczne czyli RIA i ELISA wykrywają reakcję antygenu ze swoistym przeciwciałem, znakowanym w RIA izotopem promieniotwórczym, a w ELISA enzymem. Najczęściej stosuje się je do oceny stężenia różnych substancji. W tabeli 2 przedstawiono normy ASAs w teście ELISA.
Tabela 2. Normy ASAs w teście ELISA [IU/l] [6]
Testy oparte o reakcję aglutynacji ocenia się wizualnie, gdyż w próbce zawierającej ASAs dochodzi do wytrącenia się dużych kompleksów.
Test lateksowy aglutynacyjny w kierunku ASAs. Kontrola ujemna i dodatnia. Autor: Natalia Grzegorzak Licencja: CC BY SA 3.0
W teście immunofluorescencji pośredniej za pomocą znakowanych fluoresceiną antyludzkich przeciwciał wykrywa się ludzkie przeciwciała ASAs jakościowo bądź półilościowo, stosując szereg rozcieńczeń materiału badanego.
IDIBT przeprowadza się tak samo jak DIBT z tą różnicą, że materiałem badanym nie są plemniki lecz surowica krwi czy osocze nasienia [4,6].
Test IBT zarówno pośredni jak i bezpośredni jest uważany za „złoty standard”, ponieważ pozwala zidentyfikować specyficzne immunoglobuliny związane z powierzchnią plemnika
Test PCT czyli „po stosunku” przeprowadza się w warunkach laboratoryjnych w śluzie pobranym od kobiety od 9 do 14 godzin po stosunku (test in vivo). Ocenia się w obrazie mikroskopowym liczbę plemników obecnych w śluzie szyjki macicy, stopień ich przeżycia i zachowanie plemników kilka godzin po kopulacji. Test ocenia czy śluz szyjki macicy spełnia swoje zadanie jako rezerwuar preparat plemników. Może też preparat być przydatny do oceny istotności dodatnich wyników testów stwierdzających ASAs. O negatywnym wyniku testu mówimy, gdy nie stwierdza się obecności plemników w śluzie szyjki macicy. Obecność jakiegokolwiek progresywnego ruchu plemników w śluzie szyjkowym pozwala wykluczyć czynniki immunologiczne jako przyczynę niepłodności. W przypadku ujemnego wyniku testu, należy go powtórzyć. Natomiast, gdy negatywny wynik się powtórzy warto wykonać test PCT in vitro. Zasada tej metody jest taka sama jak testu in vivo z tą różnicą, że sperma pobrana od mężczyzny zostaje połączona ze śluzem pobranym od kobiety w laboratorium [4].
Test kapilarny mierzy zdolność plemników do przenikania przez kolumnę, w której w rurce kapilarnej umieszczono środek śluz szyjkowy. Po 2 godzinach od dodania nasienia do rurki ocenia się odległość migracji plemników, gęstość penetracji środek oraz obecność ruchliwych plemników w poszczególnych strefach. Po odpowiednich obliczeniach wyniki odczytuje się z przedstawionej niżej tabeli 3. Poszczególne strefy, do których docierają plemniki zostały zobrazowane na rycinie 1 [4].
Rycina 1. Schemat rurek wykorzystywanych do testu kapilarnego [4]
Tabela 3. Średnia liczba plemników w odpowiedniej strefie w kapilarze [4]
Obecność ASAs w surowicy bądź innym materiale badanym wskazuje na niepłodność immunologiczną. Przeciwciała te mogą być dodatkowym czynnikiem związanym z rodzinną niepłodnością. Mogą one mieć znaczenie również u pacjentów, u których nie wykryto przyczyny niepłodności. Dlatego też wszystkie niepłodne pary powinny zostać poddane testom stwierdzającym ASAs. Dostępnych jest wiele produkt metod pozwalających ocenić ASAs jakościowo bądź ilościowo. Często pojedyncze produkt badanie nie wystarcza i trzeba wykonać testy kilkukrotnie. Wykrycie przyczyny niepłodności ma ogromne znaczenie, gdyż pozwala podjąć odpowiednie leczenie zmierzające do przywrócenia prawidłowej koncepcji.